Het programma EenVandaag onderzocht vorig jaar de vraag: hoe zit het in ons land met de boze, ontevreden burger? De verkiezing van Trump in de VS, al die peilingen die de PVV en aanverwante nationalistische partijen in Europa groei en bloei voorzeggen, wie horen in ons land nu bij die morrende massa? En vanwaar die ontevredenheid?
Door: Herman Koetsveld en Enis Odaci
De uitkomsten waren tamelijk onthutsend: ‘Van alle 27.000 ondervraagden zegt een derde (35%) in zichzelf een ontevreden burger te herkennen. Zij hebben zeer weinig vertrouwen in de gevestigde politiek en voelen zich niet gehoord. Maar liefst 96 procent heeft van deze groep geen vertrouwen in politici in het algemeen.’ Het is opmerkelijk hoe diffuus de genoemde oorzaken van die ontevredenheid en boosheid is. ‘Ik word niet gehoord’, ‘ze luisteren niet naar ons’. En: ‘ze’ betreft dan overheden, een ondefinieerbaar ‘men’ die iets hebben nagelaten wat kennelijk gedaan had moeten worden.
Cultuurfilosofen duiden: Sinds God uit het midden van de samenleving is verdwenen moet dat geestelijke vacuüm worden gevuld. De Vrije Markt is met zijn evangelie van heil en voorspoed in dit gat gesprongen. Maar de crisis van 2008 tot 2015 maakte pijnlijk duidelijk dat de hardste klappen worden opgevangen door de mensen met de dunste portemonnee. De veroorzakers van de economische misère bleken vrijwel zonder uitzondering door te groeien in hun exorbitante salarissen en bonussen. Het morele faillissement diende zich in alle scherpte tot in de haarvaten van de samenleving aan. Het evangelie van De Vrije Markt is ontmaskerd als een regelrechte misleiding.
Het vacuüm gaat nu zeer doen. Wie ben ik? Wat houdt mij gaande? Waar leef ik voor? Wat is mijn identiteit? We zien nieuwe profeten zich aandienen. Met een toonhoogte die precies aansluit bij al die onvrede en al dat zoeken. Met een nieuw evangelie: die van de nationale trots en identiteit. Met de daarbij behorende truc van de zondebok: de vreemdeling. Hij moet weggezonden worden, weg uit ons midden. Grenzen dicht. Muren tussen ‘wij’ en ‘zij ‘. En dan wordt het weer net als vroeger. Dan wordt het sowieso een stuk beter. Het gaat er hard aan toe, de ‘wil van het volk’ klinkt weer. Met leiders die overal in de wereld roepen dat zij natuurlijk zelf de wil van het volk zullen uitvoeren.
Deze tijdgeest laat niemand onberoerd. De harde cultuur van wantrouwen heeft alle hoeken en gaten van onze samenleving bereikt. De uitdaging van het nieuwe jaar zal zijn om de achterliggende onvrede, boosheid en angst om te buigen naar een nieuw besef van wat ‘samen leven’ betekent. De hervorming van het hart is nodig, zodat dit hart het vertrouwen in de ander voedt en daarmee het spook van hernieuwd nationalisme en regelrecht racisme weet te verjagen. Dat is aanmerkelijk gemakkelijker opgeschreven dan uitgewerkt. Maar het geestelijke vacuüm stelt ons twee belangrijke vragen: door wie of wat laat ik mijn leven invullen en richting geven? En: wat geef ik, offer ik, aan de samenleving? Het zijn kortom vragen van het hart.
Het jaar 2017: Lessen uit 500 jaar Reformatie
Deel 1: Wereld – Verbondenheid of versplintering
Deel 2: Europa – Einde of nieuw begin
Deel 3: Nederland – Hoe Holland hervormt
Deel 4: Kerk – Hervorming of parmantige neo-orthodoxie
Deel 5: Moskee – Uitsluiting of samenwerking
Deel 6: Ik – Van hard tot hart
Deel 7: Een verbindend woord
Meer info
- Dit jaaroverzicht is gepubliceerd in het blad Volzin.