Het Hebreeuwse begrip chinoeg, vrij vertaald ‘religieuze educatie’, kent een innerlijke en diepere dimensie die rabbijn Evers in de laatste editie van het protestantse blad Kerk & Israël Onderweg beter zichtbaar maakt door het af te zetten tegen de seculiere, maatschappelijke opvoeding. Kortweg: chinoeg richt zich op God en de seculiere opvoeding richt zich op de maatschappij met alle geldings- en prestatiedrang die daarbij hoort.
Meetlatmethode
Ik zou eenzelfde vergelijking kunnen maken door at-tarbiyyah al-islamiyyah, de islamitische opvoeding, op enkele punten naast de Joodse, Tenach-gebonden, opvoeding te zetten. Hoezeer ik ook in het vervolg context en nuance toevoeg, de suggestie ontstaat dat we hier met twee verschillende opvoedingspraktijken te maken hebben. Het zal dan ook altijd leiden tot het uitlichten en uitvergroten van de verschillen, waarbij het waardeoordeel op de loer ligt. Weer een variant van de verraderlijke ‘meetlat-methode.’
Bij de meetlat-methode vindt er in een discours iets wonderlijks plaats. De ene gesprekspartner formuleert op basis van zijn wereldbeeld en levensovertuiging een maatschappelijk-theologisch referentiekader dat het begin- en eindpunt vormt voor het gesprek. Geen wonder dat andere zienswijzen zullen afwijken. Door de chinoeg te gebruiken als referentiekader voor opvoeding en deze in te kleuren met persoonlijke observatie, aangevuld met theologische ideeën en rituelen uit de Joodse traditie, zal de seculiere samenleving er bij iemand als rabbijn Evers bijvoorbeeld niet al te rooskleurig van af komen. Vul voor zijn naam overigens in elke andere geestelijke voorganger uit elke willekeurige traditie.
Gulden middenweg
Een rangorde en waardeoordeel is bij de meetlat-methode het onvermijdelijke gevolg. De profane, seculiere opvoeding zal als vanzelf een lagere (morele?) score hebben, juist omdát die niet helemaal aan het religieuze referentiekader voldoet. Jazeker, streven naar Gods instemming zal immers eervoller en waardevoller zijn dan het streven naar een succesvolle carrière zonder God. En zo zijn er wel meer verschillen. Deze manier van denken zal, zeker in een open en pluriform Nederland, vrijwel altijd tot een van twee mogelijke uitkomsten leiden: het afzetten tegen de eigen traditie of juist het terugtrekken in de eigen traditie met een stevige herbevestiging van de eigen theologische realiteit.
De gulden middenweg, het mixen van traditie en de huidige tijdgeest, vergeten we maar al te vaak. Net zoals seculieren kunnen leren van de morele en normatieve principes van gelovigen, kunnen gelovigen iets opsteken van de seculiere levensovertuiging wanneer het de inrichting van de maatschappij en de opvoeding van kinderen betreft. Het is cliché, maar daarom niet minder waar: in de mens komen alle levensovertuigingen samen, religieus en niet-religieus.
Twee stellingen
Het lijkt zo voor de hand te liggen, maar de tegenstellingen gaan diep. Ter illustratie leg ik de volgende stellingen voor:
- Theologische waarheden en de daarvan afgeleide culturele verschijningsvormen zijn slechts gebaseerd op boeken die voor gelovigen een heilige status hebben, niet op wetenschappelijk bewijs.
- Wetenschappelijke waarheden zijn slechts gebaseerd op een select stukje data en informatie, met een beperkte scope vergeleken met de alomvattende morele leer van godsdiensten.
Welke is de betere? U begrijpt: die is er niet. Daarom ben ik voorstander van het mixen van de twee stellingen. Dat levert in elk geval een completer beeld op.
Universele menselijke waarden zijn in te kleuren vanuit zowel religieuze als seculiere traditie. Ze overstijgen tijd, cultuur en dogma. Elk weldenkend mens, Jood, moslim, christen, atheïst, wil morgen beter maken dan vandaag. Hoe wij dat doen, hangt vooral af van waar onze wieg gestaan heeft en welke opvoeding en opleiding we genoten hebben.
Pluriforme opvoeding
Te abstract, hoor ik u denken. Voor mij als moslim betekent het heel concreet dat ik zeg dat God groter is dan de Koran, Thora en het Evangelie bij elkaar. Hij is groter dan elke godsdienst en levensovertuiging. Waarom? Omdat liefde, barmhartigheid, vergeving, menselijk welzijn, kennis, ontplooiing, en veel meer van dit soort universele concepten niet gebonden kúnnen zijn aan een enkele traditie. Het betekent dat de samenleving van morgen, de samenleving die wij onze kinderen meegeven, bij voorkeur bestaat uit een pluriforme opvoeding. De pluriforme opvoeding is daarmee een completere opvoeding. De kern van de opvoeding kan iedereen gerust baseren op de eigen traditie, maar laat het niet andere zienswijzen uitsluiten. Zoals een wijs man ooit zei: ‘De grootste uitdaging is het opvoeden van kinderen voor hún tijd, niet de onze’.
Deze tekst is een bewerkte versie van een artikel dat eerder in Kerk & Israël Onderweg en op Nieuwemoskee verscheen.