Enis Odaci is voorzitter van de islamitische denktank, Stichting Humanislam. Een stichting met een humanistische én islamitische grondslag omdat de mens volgens Enis centraal staat in de islam. De stichting is daarom gericht op een samenleving waarin universele en kompasloze waarden begin- en eindpunt zijn.
Relatie tussen humanisme en islam
Sinds de 19e eeuw wordt ‘humanisme’ gehanteerd als algemene term voor de levensvisie die de mens in plaats van God centraal stelt. Maar dat is feitelijk een te enge definitie. Het humanisme in Nederland kent grofweg drie stromingen: seculier humanisme, religieus humanisme en het agnostisch humanisme. Jaap van Praag, de ‘stichter’ van het humanistisch gedachtengoed in Nederland stelde: “net zo min als gelovigen kunnen bewijzen dat God wél bestaat, kunnen humanisten niet bewijzen dat God níet bestaat.” De seculieren staan bekend als atheïsten, deze vormen in Nederland onder de groep humanisten de meerderheid.
Wat de drie stromingen bindt is het ideaal van een rechtvaardige en humane samenleving, waarin de menselijke idealen voorop staan: bijvoorbeeld het voorkomen van armoede en alle andere soorten van ongelijkheid of de bevordering van het intellect middels onderwijs en zelfstudie. Humanisten zijn zo bezien niet tegen een geloof, maar vragen wel dat als je gelooft, je dat in dienst stelt van de mens(heid). Het realiseren van idealen kan volgens het humanisme als mensen in God geloven, maar ook als zij niet in God geloven.
En juist op dit punt vinden humanisme en islam elkaar. De islam is een godsdient die focust op de ontplooïng van de mens en daarmee de gemeenschap waarin hij zich begeeft. Focus op mensenrechten, op keuzevrijheid, op een welvarende (in geestelijke en materiële zin) gemeenschap van mensen. God geeft ons richtlijnen om die ontplooing vorm te geven, maar andere mensen kunnen dus helemaal vrij kiezen voor hun eigen richtlijnen of inspiratiebronnen.
Deze levenshouding is niet in conflict met het democratisch systeem in Nederland, eerder aanvullend en versterkend.
Cultuur en/of godsdienst?
Dat er bijzonderheden in de cultuur en gedragingen van moslims zijn, moet echter ook erkend worden. Stichting Humanislam stelt dat cultuur en godsdienst tot op een zekere hoogte van elkaar gescheiden moeten worden. Misstanden in elke cultuur en in elke godsdienst zijn vooral toe te schrijven aan een gebrek aan rechten, voorzieningen, onderwijs en kennis.
Zolang mensen hun leiders, ouders, leraren en superieuren zonder discussie blindelings volgen in de godsdienst zullen misverstanden blijven bestaan. De wijsheid van vroeger moet daarom altijd toegepast worden op de context van het heden. Misverstanden kunnen dan met een eenvoudige studie van de eigen bronnen verholpen worden. Dit is ook humanisme in de islam: de onderzoekende mens kan pas naar Gods beeld leven als hij weloverwogen, in vrijheid, gekozen heeft om Gods visie de zijne te maken. Dan zijn we er nog niet, je moet die inspiratie vervolgens omzetten in concrete daden die bijdragen aan het welzijn van de samenleving als geheel. Te beginnen bij je familie, buurt, vrienden en collega’s.
Het zijn spannende tijden. Mensen staan, zo lijkt het, steeds vaker met de rug naar elkaar. Het heeft geen zin te wijzen naar de politiek, wijzelf vormen en maken de politiek elke vier jaar. Wel merken we een gebrek aan nuance in het debat over de islam. Dé islam bestaat niet, net zo min als dé christen of dé boeddhist bestaat. Maar dan moeten mensen elkaar wel ontmoeten en nieuwsgierig blijven naar elkaar.
Humanislam organiseert deze ontmoetingen op professioneel en op persoonlijk niveau. Wijkaanpak combineren we bijvoorbeeld met lokale en regionale debatbijeenkomsten, door samen te werken met andere organisaties. Door via lokale en landelijke media opinieartikelen te publiceren, lezingen te geven en te organiseren. Het gaat daarbij niet om beoordelen en véroordelen, maar om kennisuitwisseling. Om leren en begrijpen.
Doelstelling van de stichting
Wat onderscheidt Humanislam dan van andere islamitische stichtingen? Precies het woordje “islamitisch”. Wij hebben niet als doel om tien- of honderdduizend moslims te vertegenwoordigen. Dat is in sommige gevallen een verouderde manier van stichtingen en verenigingen besturen. We zijn geen lobbyclub en kiezen ervoor uit principe niet afhankelijk te zijn van leden, subsidies, of andere islamitische stichtingen. We stimuleren en werken vooral samen met bekende en minder bekende vertegenwoordigers van andere levensovertuigen. Om een gezamenlijk signaal van verwantschap af te geven. Wij vinden dat een samenleving gebaat is bij verschillende ideeën en identiteiten.
Humanislam heeft daarom als doel:
- het samenbrengen, organiseren en uitwisselen van kennis over de interculturele en interreligieuze samenleving;
- het uitdragen van universele waarden zoals keuzevrijheid, gelijkwaardigheid en tolerantie;
- het activeren van mensen die een functie kunnen vervullen in het maatschappelijk debat, bruggen kunnen slaan en projecten kunnen uitvoeren;
- het bevorderen van een breder begrip van de humanistische islam, en hiermee de integratie, participatie en emancipatie van de liberale (lees: keuzevrijheid) en humanistisch ingestelde moslims in Nederland;
- het vormen van een front tegen iedereen die in naam van zijn religie of levensovertuiging praktijken en gebruiken voorstaan die een coherente en tolerante samenleving tussen bevolkingsgroepen bemoeilijken.
Kennisontwikkeling als instrument
Wij zetten het instrument van informatie en kennisontwikkeling in. Want alleen met gedegen kennis van zaken kunnen we onderscheid maken tussen zin en onzin, tussen waarheid en onwaarheid. Waarbij niet de praktisering van religieuze rituelen het levensdoel vormt, maar waar juist een rechtvaardige samenleving het begin-, middel- én eindpunt vormt.
De islam ligt in deze tijd (terecht of onterecht) onder het vergrootglas en daar moeten moslims mee leren leven. We roepen op om te laten zien, op het werk, in de buurt en met vrienden samen, waarom de islam helemaal niets te maken heeft met wat men er aan toeschrijft. Helaas merken we dat de kennis over de islam, ook bij moslims zelf, erg beperkt is. Het is daarom belangrijk om elke discussie op basis van feiten te voeren, zodat vooroordelen ontdaan worden van het vooraf-oordeel. Alle facetten van de islam mogen worden besproken, dat wat goed gaat en dat wat verbetering behoeft. Altijd op het scherpst van de snede, maar ook altijd met respect voor elkaars achtergrond en voor elkaars identiteit.